Πονοκέφαλος και Φυσιοθεραπεία

Ο πονοκέφαλος αποτελεί μια επώδυνη εμπειρία που αναγκάζει τον πάσχοντα να αναζητήσει ιατρική και φυσιοθεραπευτική παρέμβαση. Εάν ο πόνος βρίσκεται στο κεφάλι ονομάζεται κεφαλαλγία ενώ αν είναι στο πρόσωπο προσωπαλγία. Υπάρχουν αρκετοί τύποι κεφαλαλγίας που κατατάσσονται σε πρωτοπαθείς και δευτεροπαθείς. Ως πρωτοπαθής χαρακτηρίζεται η κεφαλαλγία που δεν οφείλεται σε εξωγενή παράγοντα ή κάποιο νόσημα και γι αυτό το λόγο ο εργαστηριακός έλεγχος δεν αναδεικνύει παθολογικά ευρήματα. Ως δευτεροπαθής κατατάσσεται ο πονοκέφαλος που οφείλεται σε κάποιο αναγνωρίσιμο αίτιο (π.χ. ιγμορίτιδα, λήψη φαρμάκων). Στο παρόν άρθρο θα αναλύσουμε τους τέσσερις πιο συχνούς τύπους κεφαλαλγίας οι οποίοι είναι:

• Ημικρανία: Είναι ένας πρωτοπαθής πονοκέφαλος που υποτροπιάζει. Προσβάλλει 2-3 φορές περισσότερο τις γυναίκες συγκριτικά με τους άνδρες. Συμβαίνει σε ηλικίες μεταξύ 25-50 ετών και τα επεισόδια ημικρανίας μπορεί να συνοδεύονται με ή χωρίς αύρα. Σύμφωνα με μελέτη του Παγκόσμιου οργανισμού Υγείας η ημικρανία αποτελεί το δεύτερο συχνότερο αίτιο αναπηρίας με την έννοια του ότι μπορεί να καθηλώσει το άτομο στο κρεβάτι. Σύμφωνα με τον Mercante et al., το 58.7% των ασθενών με χρόνια ημικρανία πάσχει από σοβαρή κατάθλιψη.

1. Ημικρανία χωρίς αύρα: Αποτελεί τον συχνότερο τύπο ημικρανίας, χαρακτηρίζεται από κρίσεις υποτροπιάζουσας κεφαλαλγίες διάρκειας 4-72 ωρών. Εντοπίζεται συνήθως μετωποκροταφικά, μονόπλευρα με μέτρια ή ισχυρή ένταση, είναι σφυγμώδης, επιδεινώνεται με τη φυσική δραστηριότητα και συνοδεύεται συνήθως από εμετούς, ναυτία, φωτοφοβία ή ηχοφοβία.
2. Ημικρανία με αύρα: Σε ένα ποσοστό μεταξύ 10-30% η ημικρανία συνοδεύεται από αύρα . Η αύρα αποτελεί ένα νευρολογικό φαινόμενο που εκδηλώνεται ακριβώς πριν ή με την έναρξη της ημικρανίας. Διαρκεί από λίγα λεπτά μέχρι μία ώρα. Χαρακτηρίζεται από περιοδικά εμφανιζόμενα επεισόδια κεφαλαλγίας τα οποία συνυπάρχουν με εστιακά νευρολογικά συμπτώματα όπως διαταραχές όρασης (εμφάνιση φωτεινών γραμμών ζιγκ-ζαγκ ή από 'φωτάκια΄' που σπινθηρίζουν στο ήμισυ του οπτικού πεδίου). Διαταραχές λόγου, απώλεια αισθητικότητας, αδυναμία άνω ή κάτω άκρου, αιμωδίες, μυρμηγκιάσματα κ.λπ. Η πρόδρομη φάση (πριν την αύρα) χαρακτηρίζεται από κόπωση και χασμουρητό, αδυναμία συγκέντρωσης, ευαισθησία στο φως και τον ήχο, μυαλγίες, αρθραλγίες. Τυπικά η ημικρανία εντοπίζεται στην αντίθετη πλευρά από την αύρα αλλά μπορεί να παρατηρηθεί και μεμονωμένα.

• Κεφαλαλγία τάσης: Είναι ο πιο συχνός τύπος πονοκεφάλου με το 78% των ατόμων να υποφέρουν από αυτό τον τύπο σε κάποια στιγμή της ζωής τους. Σε αντίθεση με την ημικρανία , ο πόνος στην κεφαλαλγία τάσης δεν είναι έντονος. Διαρκεί 30 λεπτά μέχρι 7 ημέρες, εντοπίζεται αμφοτερόπλευρα, ο πόνος περιγράφεται ως συνεχές αίσθημα 'πίεσης' ή 'σφίξιμο' γύρω από το κεφάλι. Δεν επιδεινώνεται με την δραστηριότητα και δεν συνυπάρχει με ναυτία και εμετό. Οι μύες της κεφαλής και του αυχένα μπορεί να εμφανίζουν ευαισθησία κατά τη ψηλάφηση. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων τα επεισόδια πονοκεφάλου είναι περιστασιακά ωστόσο υπάρχει και ένα πολύ μικρό ποσοστό ατόμων που θα εμφανίσει καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά πόνο. Στην περίπτωση αυτή εάν αυτός ο πονοκέφαλος δεν αντιμετωπιστεί άμεσα τότε μιλάμε για χρόνια καθημερινή κεφαλαλγία. Αν και δεν είναι απειλητική για τη ζωή, εν τούτοις προκαλεί αρνητικές επιπτώσεις στον ψυχισμό, στην καθημερινότητα του πάσχοντα. Μπορεί να μειώσει την παραγωγικότητα στην εργασία του αλλά και να υποβαθμίσει σημαντικά την ποιότητα ζωής του. Στην Αμερική η χρόνια κεφαλαλγία εμφανίζεται συχνότερα σε άτομα με χαμηλότερο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο, άτομα με συναισθηματικές διαταραχές και άτομα τα οποία κάνουν κατάχρηση φαρμάκων για την αντιμετώπιση του πόνου. Η χρόνια καθημερινή κεφαλαλγία χαρακτηρίζεται από πονοκεφάλους τουλάχιστον 15 ημέρες τον μήνα και διαρκεί για 3 μήνες ή και περισσότερο. Αυτό υποδιαιρείται σε πονοκέφαλο μικρής διάρκειας (<4 ωρών) και μεγάλης διάρκειας (>4 ωρών). Η χρόνια κεφαλαλγία εμφανίζεται στο 3-5% του πληθυσμού παγκοσμίως. Επηρεάζει περισσότερο τις γυναίκες με ποσοστό 18% έναντι 7% των ανδρών.
• Αθροιστική κεφαλαλγία: Ταξινομείται ως τριγωνική αυτόνομη κεφαλαλγία. Το τρίγωνο αναφέρεται στο τρίδυμο νεύρο το οποίο ελέγχει την αίσθηση του προσώπου και γι’ αυτό το λόγο ο πόνος εντοπίζεται στο πρόσωπο και συγκεκριμένα γύρω και πίσω από το μάτι. Το αυτόνομο αναφέρεται σε συμπτώματα όπως ερυθρό ή δακρυσμένο μάτι, υγρή ή μουδιασμένη μύτη, αίσθημα έξαψης στο πρόσωπο, πρήξιμο βλεφάρου. Αυτά τα συμπτώματα εμφανίζονται στην ίδια πλευρά με τον πόνο. Ο πόνος φτάνει στη μέγιστη ένταση του εντός λεπτών και διαρκεί από 15 λεπτά μέχρι 3 ώρες, υποχωρώντας σχετικά γρήγορα. Είναι εξαιρετικά επώδυνο και κάνει τα άτομα να κινούνται συνεχώς προκειμένου να βρουν τρόπο να ανακουφιστούν. Είναι πολύ σπανιότερη από την ημικρανία και την κεφαλαλγία τάσης προσβάλλοντας περίπου το 0,2% του πληθυσμού. Παρ' όλα αυτά λόγω συχνών κρίσεων και συχνών διακοπών του ύπνου προκαλεί προβλήματα στην καθημερινότητα του πάσχοντα. Συχνά εισβάλλει 1-2 ώρες μετά την κατάκλιση, με αποτέλεσμά ο πάσχοντας να ξυπνά κάθε βράδυ την ίδια ώρα. Εμφανίζεται κυρίως σε ηλικίες 20-40 ετών. Η αναλογία μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι 3:1. Εκδηλώνεται με 2 μορφές:

1. Επεισοδιακή: Συνυπάρχει η 'ενεργή περίοδος' με καθημερινές κρίσεις και ακολουθεί η 'περίοδος ύφεσης' κατά την οποία ο ασθενής δεν έχει καθόλου συμπτώματα. Η 'ενεργή περίοδος' διαρκεί από 7 ημέρες μέχρι 1 χρόνο και η 'περίοδος ύφεσης' διαρκεί τουλάχιστον 3 μήνες.
2. Χρόνια: Σε αυτή τη μορφή η 'περίοδος ύφεσης' δεν υπάρχει. 

• Κεφαλαλγία από κατάχρηση παυσίπονων: Η υπερβολική χρήση φαρμάκων ορίζεται από την ποσότητα λήψης ενός φαρμάκου ανά μήνα από τον ασθενή. Κάθε κατηγορία φαρμάκων έχει ένα συγκεκριμένο όριο που επιτρέπεται κάποιος να λαμβάνει. Ακόμη και τα πιο απλά αναλγητικά όπως ασπιρίνη, μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη όπως ιβουπροφαίνη εάν χρησιμοποιηθούν 15 ή περισσότερες ημέρες τον μήνα μπορούν να προκαλέσουν κεφαλαλγία. Επίσης η λήψη καφεΐνης μεγαλύτερης από 200mg την ημέρα αυξάνει τον κίνδυνο για πονοκέφαλο από κατάχρηση. Είναι η συνηθέστερη δευτεροπαθής κεφαλαλγία. Πρόκειται για ένα χρόνιο καθημερινό πονοκέφαλο που επηρεάζει κυρίως τα άτομα με ημικρανία ή κεφαλαλγία τάσης τα οποία κάνουν συχνή χρήση φαρμάκων. Αυτή όμως η αλόγιστη χρήση παυσίπονων οδηγεί σε επιδείνωση και όχι σε λύση του προβλήματος, πράγμα που καθιστά τους πονοκεφάλους ανθεκτικούς. Εμφανίζεται σχεδόν καθημερινά, συνήθως με μεγαλύτερη ένταση κατά τις πρωϊνές ώρες παρακινώντας τον πάσχοντα στη λήψη αναλγητικού. Όταν η δράση του σταματήσει να υφίσταται ο πονοκέφαλος επανεμφανίζεται και ο κύκλος επαναλαμβάνεται. Σε ορισμένα άτομα ο πονοκέφαλος μπορεί να συνοδεύεται από ναυτία, άγχος, αδυναμία, δυσκολία συγκέντρωσης, προβλήματα μνήμης και κατάθλιψη. Η διάγνωση γίνεται κλινικά. Ενδεικτικό της διάγνωσης είναι η λήψη παυσίπονων περισσότερο από 2-3 ημέρες την εβδομάδα σε ένα ασθενή με χρόνιο καθημερινό πονοκέφαλο. Η θεραπεία περιλαμβάνει διακοπή του συγκεκριμένου φαρμάκου έιτε απότομα είτε σταδιακά ανάλογα με την απόφαση του ιατρού. Σημαντικό είναι να ενημερωθεί ο ασθενής ότι για μια περίοδο μετά τη διακοπή του φαρμάκου πιθανόν να αντιμετωπίζει ναυτία, εμετό, αϋπνία, δυσκοιλιότητα. Για να σπάσει αυτός ο φαύλος κύκλος πονοκεφάλων ίσως χρειαστούν μερικοί μήνες έως και 6 μήνες αλλά οι πονοκέφαλοι που τον ταλαιπωρούν σίγουρα θα βελτιωθούν. Η ψυχολογική και συμβουλευτική υποστήριξη αλλά και η φυσιοθεραπεία θα βοηθήσουν αποτελεσματικά τον ασθενή στην αλλαγή τρόπου ζωής και στην ενσωμάτωση μη φαρμακευτικών παραγόντων για την διαχείριση των πονοκεφάλων.

Ρόλος Φυσιοθεραπείας

Η Φυσιοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει περισσότερο τα άτομα με κεφαλαλγία τάσης η οποία όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω είναι ο πιο κοινός τύπος πονοκεφάλου. Ένα μεγάλο ποσοστό των ατόμων που δεχόμαστε στα φυσιοθεραπευτήρια μας είναι άτομα με καθιστική εργασία. Οι πολλές ώρες στο γραφείο και τον υπολογιστή μαζί με την λάθος εργονομική θέση προκαλούν αρκετό πόνο στην περιοχή της αυχενικής μοίρας. Οι ασθενείς αυτοί παραπονιούνται για σφίξιμο και πόνο στους μύες του αυχένα αλλά και δυσκολία στην κίνηση του αυχένα. Μερικοί από αυτούς αντιμετωπίζουν επίσης και προβλήματα κατά τη διάρκεια του ύπνου με αποτέλεσμα την ανεπαρκή ξεκούραση και μείωση της αποδοτικότητας.

Κατά την αξιολόγηση μας παρατηρούμε μια καμπτική στάση σώματος με τους ώμους γυρτούς και το κεφάλι προς τα εμπρός. Έντονος και ορατός μυϊκός σπασμός ψηλαφάται στην περιοχή της αυχενικής μοίρας ιδιαίτερα στους άνω τραπεζοειδείς αλλά και στους υπινιακούς μύες που βρίσκονται βαθιά κάτω από το ινιακό οστό. Το εύρος κίνησης του αυχένα πιθανόν να μειωθεί ανάλογα με την σοβαρότητα της κατάστασης. Στόχος του Φυσιοθεραπευτή είναι αρχικά να μειώσει τον πόνο, να βελτιώσει την κινητικότητα της αυχενικής μοίρας, να ενδυναμώσει τους μύες γύρω από τον αυχένα αλλά και να δώσει τις κατάλληλες εργονομικές συμβουλές για την εργασία και την καθημερινότητα. Με απώτερο στόχο την πλήρη αποκατάσταση και την επιστροφή στις δραστηριότητες του.

Επιλέγονται συνήθως αναλγητικά ρεύματα που έχουν σαν κύριο στόχο την ανακούφιση του πόνου, την αύξηση της αιματικής ροής και επομένως την χαλάρωση των μυών. Η μάλαξη στα σημεία του έντονου μυϊκού σπασμού είναι ένα απαραίτητο ’’εργαλείο’’ που στοχεύει εκτός από την χαλάρωση των μυών, στην πλήρη αναζωογόνηση του σώματος αλλά και της ψυχής. Επίσης οι διατατικές ασκήσεις των μυών της αυχενικής μοίρας μπορούν να βοηθήσουν στην ελαστικότητα των μυών βελτιώνοντας έτσι την κινητικότητα της περιοχής. Άλλες τεχνικές που μπορεί να χρησιμοποιηθούν είναι η κινητοποίηση των αυχενικών σπονδύλων αλλά και του νευρικού ιστού που εξέρχεται από αυτούς, σε περίπτωση που υπάρχει οποιαδήποτε παγίδευση. Τέλος εφαρμόζονται ασκήσεις ενδυνάμωσης και σταθεροποίησης της πλάτης αλλά και του αυχένα για την καλύτερη στάση του σώματος.

Εάν λοιπόν, συνεχίζετε να υποφέρεται από πονοκεφάλους, καλό θα ήταν να επισκεφτείτε τον φυσιοθεραπευτή σας για μία πιο αποτελεσματική αντιμετώπιση. 

Πηγές:

• American Migraine foundation
• National Headache Foundation
• Espí-López G.V., Arnal-Gómez A., et al., 2014. Effectiveness of Physical Therapy in Patients with Tension-type Headache: Literature Review. Journal of the Japanese physiotherapy association.
• Green M.W., Cowan R., Freitag F.G. Chronic headache. Springer International Publishing AG, part of Springer Nature 2019.
• Noulas N., Kampas,N., Athanasiadi G., et al., 2011. Headaches: Their classification. Achaikiiatriki volume xxx.

Τζωρτζίνα Χούρη

Φυσικοθεραπεύτρια Bsc